Անգիր Դպրութիւն ♥ Հին Սովորոյթներ ♥ ԿԱՂԱՆԴ

ԿԱՂԱՆԴ  

Կաղանդ յունական բառ է, այսինքն Յոյն Քալեօ բառէն ծագած է, որ հայերէն կը թարգմանուի կոչել,ուրեմն Կաղանդն է կոչումն, վասն զի հեթանոսութեան ժամանակ քուրմերն ի պաշտօն աստուածներու կը կոչէին ժողովուրդն ամէն ամսոյ առաջին օրն, ուրեմն ամսամուտն էր մեհենական տօն, այսինքն ամսամտի այդ օրն էր օ՛ր հանդիսական: Մեհեաններն ու բագիններ շքեղապէս կը զարդարուէին և ժողովուրդն առ հասարակ հաւաքուելով, զիրար կը շնորհաւորէին և բարեմաղթու և նուիրաբաշխ կ՛ըլլային: Հրեաներն անգամ որ աստուածապաշտ էին, ամսամտի օրն անդէն իսկ կը լսէին նուիրական փողերու ձայնը, զորս կը հնչէցնէին քահանաներն կամ Ղևտացիները: Բոլոր Իսրաելացիներն ի լուր ձայնի այս նուիրական փողերու կը փութային գումարուիլ, որպէս Մովսէս պատուիրած էր, և փառաբանական երգերով կը հռչակէին Աստուծոյ փառքն ու բարերար զօրութիւնը:

Ցարդ իսկ Հրեաներն իրենց Սինակոկներուն մէջ Դաւթի սա նշանաւոր Սաղմոսը կ՛երգեն ամսամտի օրն՝ ըստ լուսնական շրջանի. «Ցնծացէք առ Աստուած, օգնական է մեր. աղաղակեցէք առ Աստուած ի ձայն ցնծութեան: Փողս հարէք ի գլուխս ամրոց, յաւուր նշանաւորի տարեկանաց մերոց: Հրաման է այս Իսրայելի և իրաւունք են Աստուծոյ Յակովբայ»:

Այլ որքան որ ամէն ամսամտի օրուան մէջ այս հանդէսները կը կատարուէին, այլ մեծագոյն հանդէսներն ու ճոխագոյն խրախճանութիւնները վերպահուած էին տարեմտի օրուան, զոր մանաւանդ Հայերն աշխարհախումբ կը տօնէին Ամանոր անուանելով զայն:

Ո՞ր ժամանակէն սկսած է Կաղանդը. Հայերն միաձայն կը պնդեն թէ Նոյ նահապետէն է աւանդուած, և թէ Վարդավառի տօնն էր «Ամանօր Հայոց», որ յետոյ ի փառս Անահիտի փոխուեցաւ մեհենական մեծտօնի:

Հազարաւոր տարիներէ ի վեր քանի՛ քանի հազարաւոր բերաններէ սա հագներգն արձակուեցաւ, հագներգն՝ զոր եղանակեցին հին գուսաններն ի ձայն բամբռան և քնարի. «Ո՜ տայր ինձ զծուխ ծխանի և զառաւօտն Նաւասարդի, զվազելն եզանց և զվագելն եղջերուաց...»:

Այլ Ամանորի այս տօն քրիստոնէական դարերու մէջ տակաւ առ տակաւ պիտի դադրէր, և Նաւասարդ ոչ ևս պիտի յիշուէր, զի նոր մը, յունական Կաղանդն ու հռոմէական Յունուարն այլ ևս պիտի գործածուէին: Քրստոնէական հրաշափառ տօներն պիտի փոփոխէին մեր հին տոմարն ու տարեմտի շրջանը: Սակայն որքան որ այս փոփոխութիւնն անհրաժեշտ եղաւ, այլ Ամանորի հանդիսական սովորութիւններն ու շնորհաւորական աւանդութիւններ մինչև ցարդ մնացին ու կը մնան մեր ժողովրդեան մէջ, ի ձեռն մեր մամիկներուն և պապիկներուն, գուսաններուն և աշուղներուն:

Կաղանդի երեկոյին պատրաստ է սեղանն, ուր ոչ թէ միայն չոր պտուղներ, ամրանէ պատրաստուած,խնձոր, տանձ ու չոր խաղող, նոյնպէս նուշ, ընկոյզ, կաղին ու չամիչ ևայլն կան, այլև տեսակ տեսակ անուշապուրներ և բաստեղներ, իսկ օճախի քովնտի կախուած կան երկար բարակ շարոցներ, որք համեմուած են մեղրով կամ ռուպով և ընկուզի ծեծածով ալիւրախառն շինուած: Այլ որքան որ այս համեմներրը, այս չոր պտուղները կան, սակայն կաթան է Կաղանդի փառքն ու փայլը: Կաթայի խմորն, եթէ օրն է ուտիք զի Աստուածայայտնութեանն ու Զատկին ևս կաթայ շինելու սովորութիւն կայ, կաթով կը շաղուի, իսկ եթէ պահքի օր է, որպէս Կաղանդինը, մեղրով կը շաղուի և կ՛ըսուի խորիս կամ խորիսխ: Կաթայի երեսին վրայ կը նկարուին տեսակ տեսակ կենդանիներու և թռչուններու ձևեր և շատ անգամ տաճարներու նկարներ: Կաթայի ձևն է կլորակ, երբեմն խաչաձև, ձուաձև, եռանկիւնի կամ քառակուսի: Ունի փոսիկներ, որոց մէջ երեխէք, մանկիկ տղեկներ ցորենի հատիկներ դնելով կը պարեն, և յետոյ տանիքներու վրայ դէս ու դէն ձգելով կ՛սպասեն որ թռչնիկներ գան, կտցեն և ուտեն. այս կաղանդչէք է մեր մանրիկներու կողմէն Աստուծոյ մանրիկ թռչուն արարածներուն. ո՜ մանկական միամտութիւն, սո՛ւրբ մանկութիւն, ողջո՛յն քեզ:

Կաղանդի սեղանին վրայ կը վառուին ժամէն գնուած ու բերուած մոմիկներ, ըստ թուոյ ընտանիքի մէն մի անդամի: Յետոյ այդ մոմերուն տկուկները կը տարուին և կը փակցուին աղբիւրներու վրայ, որպէս զի այդ աղբիւրներ այսպէս կաղանդուելով ամբողջ տարւոյն մէջ հոսուն և անուշիկ ըլլան: Մամիկին մոմն է միշտ նշխուն, զոր մաելու համար տան փոքրիկները ձաւարի ու ցորենի հատեր կը նետեն հեռուէն, զոր պատժելու համար, մամն է որ գաւազանով կը յարձակի, բայց անոնք կը փախչին ու կը պահուըտին և վերստին յանկարծ կ՛երեւին: Ալ կը ճարահատի մամը, գոգնոցը կը բանայ, կ՛աղաչէ ու կը պաղատի որ մոմիկը չմարեն ու գան առնուն իրենց կաղանդչէքը: Պապուկն այն ատեն ժամէն գալով կը տեսնէ այս տեսարանը, և անխռով կ՛ողջունէ տունն ու տնեցիքը՝ ըսելով. «Շնորհաւոր նոր տարի և բարի Կաղանդ»: Բոլոր տնեցիները կարգ առ կարգ գալով կը համբուրեն պապուկին աջը, և սա նոցա աչերէն կամ ճակատներէն պաչիկ կ՛առնու, իսկ պզտիկներն իրենց վախէն, զի մամիկն իրենց պապուն քով կեցած է գաւազանով, հեռուն կը մնան:

Այլ պապուկն իսկոյն մամէն առնելով գաւազանը և ջարդ ու բուրդ ընելէ յետոյ երբ կը նետէ զայն, պզտիկներն ահա ցնծագին աղաղակներով կը վազեն կը բոլորին մամին շուրջ և գոգնոցը կը պարպեն, պապին ու մամին աջը համբուրելով և փոխադարձ պաչիկ տալով անոնց:

Իսկ Կաղանդչէքի արարողութիւնը տնէ դուրս՝ այս է. փոքրիկներ խումբ առ խումբ փողոցներու մէջ նախ կը պարեն, եթէ աղջիկներ են, շորոր պարը, եթէ մանչ են, ծափիկը, ապա կ՛երգեն Կաղանդի տաղը, որ ամէն տեղ միօրինակ չէ:

Երգելէ յետոյ սոքա կ՛ստանան ամէն տունէ տեսակ տեսակ կաղանդչէք, զորս հաւաքելով յետոյ իրենց մէջ կը բաժնեն, վիճակ ձգելով, որպէս զի կռիւ չծագի: Կաղանդի գիշեր և ոչ մէկ տուն մահրում կը մնայ, զի սա դարաւոր բարի աւանդութիւնն  ամէն տեղ կայ, թէ այն գիշեր բարի հրեշտակն ամենուն կը հասնի, և կը գրէ ով ինչ չափով կաղանդչէք կուտայ աղքատին: Կ՛երևի թէ այս հաւատքն է հինէն մնացած մեր մէջ, վասն զի Հայերն ունէին ի հնումն աստուած մը Տիր անուն, որոյ պաշտօնն էր գրել մարդերու բարի ու չար գործերն ու կ՛ըսուէր գրող: Այսպէս Կաղանդի օրն իրարու ընծայաբեր և բարեմաղթու ըլլալը շատ հին՛ պատուական մէկ աւանդութիւն է:

Կաղանդը ի Պոնտոս կ՛ըսուի Կալանդար: Նախօրին՝ պատրաստութիւններ եօթն պնակ մրգեղէններու: Տանուտէրը ձիթենիի ոստ մը կը կտրէ և տուն կը բերէ Կալանդարի ծառ ընելու համար: Սեղանէն յետոյ նա երեք ափ կաղին կը նետէ դէպ ի ձեղուն ըսելով. «Շէն կենայ Կալանդար, բարո՜վ Կալանդար»: Նորէն կաղիններ կը նետէ որ տնեցիներն ուտեն, զի յաջորդ օրն որ է Կաղանդ, ներելի չէ կաղին կոտրել- չարագուշա՜կ: Սեղանին մէջտեղ խոշոր հաց մը կը դրուի, վրան նարինջով մը, այդ հացին, երբեմն բաղարջ, կը խոթուի ձիթենիի հաստ ոստը, որուն ճիւղերէն մէկ մէկ հատ կը կորզեն տնեցիներն և ամէն ոք իրը կը զարդարէ կաղիններով և ընկոյզներով, սա հաւատքով որ նոյն տարին իր արևն ըլլայ զարդարուն ու փայլուն: Տանտէրը խնձորներ կը նշանակէ ըստ թուոյ տնեցիներուն, և անոնցմէ մէկին մէջ ծակ մը կը բանայ և դրամ կը դնէ և միւսներուն մէջ կը խառնէ: Յաջորդ օրն որ է Կաղանդ, այդ խնձորն որու որ ելլէ, նա դրամն իր քսակին յատակը կը պահէ յաջողութեան հաւատքով ցվերջ առաջիկայ տարւոյ:

Առաւօտուն տանտէրն ժամ կ՛երթայ, տէրտէրին կաղանդի ծառն օրհնել տալու համար, զոր կը բերէ տուն, գերանին վրայ կը դնէ տնեցիներուն մազերէն մէկ մէկ թել փաթթելով անոր: Տուն մտնելու և ելնելու ատեն նոյն օրը աջ ոտքը նախ կը գործածուի, չարագուշակ տարի անոր՝ որ սխալի, մինչև իսկ մէկ անգամ ըլլայ այն, և ձախը գործածէ:

Տանուտէրն լաշի «լայնատերև թուփ» ճիւղերով կը զարնէ տան պատերուն, մսուրներուն, բոլոր ընտանի անասուններուն, և յետոյ երկու բոկեղ կ՛անցնէ խատուտիկ եզին կոտոշներուն, որոնց երկու վառուած մոմեր փակցունելով դէպի դուռ կը մղէ եզը: Եթէ սեմէն աջ կճղակով եզն անցնի, բարի նշան, իսկ եթէ ոչ՝ չար նշան, ուստի ջանք կ՛ըլլայ որ եզն աջ ոտնով մտնէ:

Իսկ կան գաւառներ, ուր Կաղանդի սեղանն է ճոխ, և աղընդերներն  են եօթն տեսակ. այս է «օխտը բախտի օրը»:

Այդ օրը թէև այլ և նշխուն հացեր կը պատրաստուին, բայց բուն Կաղանդինն է մէկ հատ, կլոր ու թանձր, որոյ խմորին մէջ կը դնեն հինգ փարանոցէն մինչև տասնոց ոսկի մը: Հացերէն իբր կաղանդչէք բաժին կը տրուին ընտանի անասուններուն ալ, կատուին, կովին ևայլն: Կը շինեն նաև քսակ «քսակը թանձր, հաւկթաձև խմորի զանգուած մըն է, որոյ ամէն մէկ ծայրն ամէն մէկ մանչ կը խոթէ որոշիչ նշան մը, նուշ մը և կամ չամիչ մը. եփելէն ետք, որունը որ ամենէն աւելի ուռենայ, ան բաղդաւոր է, իր քսակը պիտի ուռի՝ այսինքն հարուստ պիտի ըլլայ» և հուս «հուսը կը  պատրաստեն խմորի երեք երկար կտորներ մաղի ձևով նախ հիւսելով, ամէն աղջիկ իրենին վրայ որոշիչ նշան մը կը դնէ, որունը որ ուռի, ան բաղդաւոր է և փափաքին պիտի հասնի»: առաջինը մանչերու, իսկ երկրորդն աղջիկներուն համար է: Կովի ծիծ, ոչխարի պճեղ ալ կը շինեն խմորով, և կեր կուտան անասուններուն, որպէս զի անոնք ևս մասնակցին Ամանորի ուրախութեան:

Այլ սակայն Կաղանդի բուն հացն որոյ մէջ մէկ դրամ կայ ի պահ, ցերեկի ճաշէն յետոյ տանուտէրը ճերմակ պաստառով ծածկած կը բերէ և կը բաժնէ ամենուն, որոնցմէ ամէն ոք ստակը կը փնտռէ սրտատրոփ. և ահա որոտընդոստ ձայն մը կը գոռայ. «Ես գտայ. ե՛ս»: Այն ատեն փոքրերն իրենց հացը նետելով կ՛սկսին թզկալ. տանտէրն նետուած հացերը կ՛առնու և գաղտ անոնց մէջ ստակ տեղաւորելով իւրաքանչիւրին կ՛ըսէ. «Քուկինիդ մէջ կայ, դուն ամբողջ չկերար որ գտնէիր»:

Աղջիկներ հաւկիթ մը լուալով գիշերը կը դնեն թոնիրին բերանը ամանով մը, ածուխի և հինայի մէջտեղ. երբ առաւօտուն ելնեն ու իրենց հաւկիթը ածուխէն սևցած գտնեն, կը տխրին, թէ իրենց բաղդն ալ սև պիտի ըլլայ. իսկ եթէ հինայէն կարմրած ըլլայ, այն ատեն կը ցնծան թէ բաղդը ժպտած է իրենց:

Նոյնպէս պառկելու ատեն աղջիկներ երեք անգամ թոնիրին պատերը կ՛աւլեն, յետոյ աւելը իրենց բարձին տակ կը դնեն ու կը պառկին. առաւօտուն բաղդը ողջունած է զիրենք այսինքն բաղդաւոր պիտի ըլլան, եթէ աւելէն ճզիկ մը չէ կոտրուած:

Կան շատեր ալ որք այս գիշեր չեն քնանար, Նարեկ կամ Վեցհազարեակ կ՛ընդեռնուն և ժամը անգամ մը աղբիւրէն կուժ մը ջուր կ՛առնուն և մէկուսի կը դնեն և կ՛ընդեռնուն ջրին վրայ: Այսպէս եօթը կուժ ջուր կարգով շարելէն յետոյ, ութերորդ անգամին, որովհետեւ աղբիւրէն ոսկի պիտի վազէ, ամբողջ ժամ մը աղբիւրին վերև երկիւղածութեամբ կ՛աղօթեն. և ահա աղբիւրը ժամ մը ոսկի կը հոսի. այս ջրահոսութիւն՝ նշան է առատազեղ տարւոյ մը: Իսկ աղբիւրն եթէ չհոսի, վա՜յ, նշան է աշխարհի անջրդիութեան:

Ի Քղի կիներ ափով աղբիւրին մէջ գարի դնելով կ՛ըսեն. «Առ գարի, տուր բարի»: Երկաթի կտոր կը ձգեն ըսելով՝ «Առ երկաթ, տուր տովլաթ:» Իսկ էրիկ մարդեր աղբիւրի ջրովը խոտ կը թրջեն և անասունները կը կաղնդեն որ առողջ մնան: Ով որ ջերմոտ է, այս գիշեր կը լոգնայ աղբիւրին մէջ և յետոյ գրեթէ մերկ կը նստի հին թթենիի մը վրայ: Վարէն ձայն մը առ ջերմոտն. «Հոն ի՞նչ կ՛ընես». -թութ կ՛ուտեմ ես:- «Հիմա ու թո՜ւթ. հիմա ու դո՛ղ (ջերմ)Ծառի տակ եղողն իսկոյն տապարով կը զարնէ ծառի բունին: Վերինն իբր սարսափահար՝ կը հարցնէ թէ ինչո՞ւ կը զարնէ. վարինը կ՛ըսէ, «Հըմ կը զարնեմ, հըմ ձեռքէս որ գայ, հոգիդ կ՛առնեմ»: Ա՛լ իսկոյն իսպառ իբր թէ ջերմը կը փախչի:

Դարձեալ ի Քղի կէս գիշերին պառաւ մամը ելնելով աղբիւրը տեսակ տեսակ միրգերով և բլիթներով կը կաղնդէ, որպէս զի տարուան մէջ մշտահոս ըլլայ: Պզտիկներէն որոնք կանուխ ելնեն, անոնք կը շահին աղբիւրին կաղանդչէքը, ուստի կ՛աշխատին իրարմէ կանուխ ելնել և աղբիւրի կաղանդչէքին տիրանալ:

Եւ ահա դուռը կը զարնուի. խումբ մը տղեկներ սուր և սիրուն ձայնով կ՛երգեն.

«Նէնիներ, կաղնդոս (կաղանդչէք) տուէք, տարին օրիկ մըն է. ամէն տարի բարով հասնիք այս օրերուն»:

Տան տիկինը ամանով մը մէկ երկու տեսակ միրգ կը պարպէ անոնց կողովին մէջ, որք և յետոյ կ՛երթան ուրիշ դուռ մը, միշտ իրենց յանկերգը կրկնելով.

«Նէնիներ, կաղնդոս տուէք, տարին օրիկ մըն է. ամէն տարի բարով հասնիք աս օրերուս»:

Իսկ ի Վան Դեկտեմբերի 31-ին բոլոր տուներուն մէջ հացեր կ՛եփուին սիմիթի նման, և կ՛ըսուի բէկեղ, և կերակուրներու հետ աղքատներու կը տրուին:

Երբ Դեկտեմբեր 31-ին ժամուն կոչնակը կը զարնէ, տղեկներ տնէ տուն կը պտըտին միրգ ժողվելու համար, միաբերան երգելով.

«Հալէլա, հալէլա՜,

Մեր տունը ճըլորք լենա,

Ձեր տունը մանտար լենա»:

Յունուար մէկի առտուն կանուխ կ՛ելնեն կիներ ու աղջիկներ և մանչեր կլոճ ու բէկեղ առնելով աղբիւր կ՛երթան ու կը թրջեն զայնս, և որոնցմէ կտորներ կը պահեն մինչև զվերջ տարւոյ, իբր բժժանք ամբարի մէջ ի պահ դնելով, որպէսզի հացակարօտ չմնան:

Տղեկներ և աղջիկներ յետոյ կ՛երթան համբուրելու իրենց կնքահօր աջն, որուն կը տանին իրենց մօր պատրաստած խլերդը և յետոյ կ՛երգեն.

«Շարոց բերէք. բաստեղ բերէք.

Նոր հարսերուն փայը տըւէք»:

Յալաշկերտ ջոջ տանտիկինն օր մը առաջ տարի անունով ցորենէ և ալիւրէ շաղուած խմորախառն ընկուզով, չամիչով և կանեփահատիկով հաց կը շինէ, մէջը դնելով կամ դրամ և կամ մատնի: Ամանորի առաւօտուն զայն կը բաժնէ բոլոր տնեցիներուն, որու բաժնէն ելնէ դրամը կամ մատնին, նշան է որ ան պիտի ըլլայ տանը մէջ բաղդաւորը նոյն տարւոյ մէջ:

Գրեթէ նոյն է այս սովորոյթ ի Նփրկերտ «Մուֆարզին», ի Չմիշկեծէք և այլուր: Կաղնի հացն է բաղարջ և կ՛եփուի թոնիրի մէջ մաղմաղ կրակով: Քար-սալի վրայ բլիթներ ալ կը շինուին, կը նկարէն, վրան շուշմայով և երբեմն մալէզ քսելով կամ հում սիսեռ շարելով: Միայն թէ որովհետև հաւատք կայ թէ այս գիշեր աղբիւրներն իբր թէ պահ մը կը ցամքին և կ՛սկսին ոսկի հոսել. ուստի կանուխէն դոյլ ու կուժ կը տանին, և կարգ ու կարգ կը շարեն, որոնց մէջ բաղարջը մանրելով՝ աղօթելով կ՛սպասեն որ գոնէ՛ փսորները ոսկէ-ջրով թրջուին, և իրենք ալ զայնս տարւոյն մէջ ի պահ ունենալով մերթ հոտոտեն և մերթ կրծեն և ըլլան ոսկետէր, հարո՜ւստ:

Շատ տեղ ալ կանուխ աղբիւրներու դուռերուն մէջ կը նետեն գարէ-հացի և ածուխի փշուրներ՝ ըսելով, «Ա՛ռ գարի, տուր բարի: Ա՛ռ քէօմիւր, տուր էօմիւր»:

Ուրիշ մէկ արտառոց սովորոյթ.

Տան դուռը փակուած է. կը բացուի ներսէն՝ եթէ տանտէրն պապ կամ հայր՝ միրգի կողովով եկած է, իսկ եթէ դրսէն խաբէ և դուռը բանալ տայ, տնեցիներն իսկոյն կը յարձակին և ձեղունէն կախուած չուանով կ՛սպառնան կախել զինքը, որ ուր ուրեմն կը խոստանայ, այս է կախուկ ըսուած կաղանդական սովորութիւնը, որ մինչև զարդ կը կատարուի հարուստ ու աղքատ տուներուն մէջ:

Ի Նփրկերտ և շատ գաւառներ գօտէկախ կ՛ըսուի Կաղնդի երեկոյ-գիշերուան: Տղեկներ իրենց քոլոզը կամ արտխինչը իբր պարկ՝ չուաններու ծայրերուն կապկպած՝ տանիքներ կ՛ելնեն և բուխերիկներէ վար կը կախեն ճլվլալով. «Հա Կաղանդ». և կաղանդչէք կը պահանջեն: Շատ անգամ չարաճճիներ պարկին մէջ կրակի կայծեր կը դնեն և կ՛սպառնան հրդեհել տուն ու տեղ, մինչ զի տանտէրն ա՛լ կ՛ստիպուի գօտէկախին աղերսել և գոհ ընել ամէնքը:

Էրզինկեանի մէջ տոպրակ կախելու սովորոյթը կայ. որուն կցուած են գոյնզգոյն գուլպաներ և կախուած են տանիքի լուսանցքէն դէպի վար: Տղեկներ կը պոռչտեն. «Նէնի, տոպրակիս մէջ պան լից, գուլպայիս մէջ ալ».- «Արևուդ մեռնիմ, պան չունիմ». եթէ պատասխանուի. «Պտուկիդ մէջ իյնայ մո՜ւկ». կը վերաձայնուի: Նշանուած երիտասարդներ իրենց թանկագին գօտիները կը կախեն օրիորդի տան լուսամուտէն և կը կաղնդուին նոյն տնէն, իրենց գօտիներուն մէջ ծրարուած միրգերով, առանց սակայն տեսնուելու նշանածէն, զի ամօթ է: Երիտասարդն առ զուարճութեան երբեմն քուրձ մը կը կախէ վերէն, որոյ մէջ կը մտնէ աներցուն և վեր կը քաշուի, այլ չուանն է որ փրթի, և աներցուն ի մէջ քահքահներու վերէն ու վարէն կը ծաղրուի:

Կէս գիշերին աղբիւրը կաղնդելու կ՛երթան հոս ալ, «Արծաթ մեռնիմ» ըսելով. ձեռք ու երես կը լուան, հոն կը լնուն կորկօտ, լուբիա ևայլն, յետոյ աման մը ջրով կը վերադառնան աղբիւրին պէրէքէթը տուն բերած ըլլալու համար: Նոյն ջրով կը թրջեն կաղնդի հացը ևայլն: Եւ կ՛ուտեն պաղապուրն ու զանպօսան որ անուշով խմորեղէն է առանց իւղի, և ուրիշ կերակուր և միրգ: Հերուան հարսն այսօր կանուխ կը համբուրէ կեսարային աջը և կեսուրին բարեխօսութեամբ հրաման կ՛առնու երթալ իւր ծնողքը կաղնդելու, աջ-համբոյրի: Ոչ մէկ նոր-հարս արտօնութիւն ունի Զատկէն առաջ իւր ծնողական տունն երթալու. այսօր և Զատկին կ՛երթայ:

                      Վահան Վրդ. Տէր-Մինասեան