ՇԻՐԱԶԵԱՆ ՏԱՂԵՐ

ՀԻՆ ՄԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆ

Մեկից մի սոխ, մեկից մի հաց գողանում,
Գնում էինք Արփաչայը լողանում։
Սոված, ծարավ, բոկոտն ընկնում սար ու ձոր՝
Շրջում էինք՝ անգիտությամբ բախտավոր։
Աշխարհն, ասես, սարի հետեւ, վերջանում...
Իջնող արեւն իրեն հետ էր մեզ տանում...
Չգիտեինք՝ ո՞վ էր ժպտում, ո՞վ լալիս,
Ո՞վ էր մեզ հաց, ո՞վ մեր աչքին լաց տալիս...
Չգիտեինք, թե ո՞ւմ կուրծքն էր զարդարում
Ձնծաղիկը, որ մենք էինք միշտ բերում...
Չգիտեինք՝ աշխարհն ի՞նչ էր, մարդն ի՞նչ էր,
Մենք՝ դարդի մեջ, չգիտեինք՝ դարդն ինչ էր...
Ա՜խ, դեռ մանուկ մենք ծերացած, գլխիկոր
Շրջում էինք՝ անգիտությա՜մբ բախտավոր...

ՀԷ՜Յ ԿԱՐԿԱՋՈՂ ԱՌՈՒՆԵՐ

Հէ՜յ կարկաջող առուներ,
Մանկութիւնս ո՞ւր տարաք,
Առած մի օր գիրկը ձեր,
Ո՞ր ծովերի մէջ կորաք,
Ա՜խ ետ բերէք դուք նրան:
Բայց ինչո՞ւ ետ կանջում եմ,
Որ երգերս նորի՞ց լան,
Այն թափառիկ մանկան հետ,
Որ, ա՜խ, նորի՞ց գլխիկոր,
Մանգամ, նօթի՜, խե՜ղճ ու լո՜ւռ,
Ոտաբոպիկ ու տկլոր՝
Նորի՞ց ընկնեմ դռնէ դուռ,
Նորի՞ց ահ՜ով մի պատառ,
Հաց գողանամ անցորդից
Նորի՞ց ծեծեն ու ես գառ,
Մայեմ մօրս կարօտից.
Նորի՞ց բուքին դուրս մնամ,
Հագած մի հին ցնցոտի,
Նորի՞ց լացս քամուն տամ,
Բախելով դուռն հարստի,
Կամ ջո՛ւր ծախե՞մ ու լա՞մ դեռ,
Լո՛կ արցունքս տուն տանե՞մ...
Ա՜խ, ետ մի՛ գաք առուակներ,
Որբ մանկութիւնն ի՞նչ անեմ...:

«ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՇԻՐԱԶ»

♥ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ♥

Է՜Յ, ՋԱՆ ՀԱՅՐԵՆԻՔ

Է՜յ, ջան հայրենիք, ինչքա՜ն սիրուն ես,
Սարերըդ կորած երկնի մովի մէջ.
Ջրերըդ անո՛ւշ, հովերըդ անո՛ւշ,
Մենակ բալէքըդ արուն-ծովի մէջ:

Քու հողին մեռնեմ, անգի՛ն հայրենիք,
Ա՜խ, քիչ է, թէ որ մի կեանքով մեռնեմ,
Երնէկ ունենամ հազար ու մի կեանք,
Հազա՛րն էլ սրտանց քեզ մատաղ անեմ:

Ու հազար կեանքով քու դարդին մեռնեմ,
Բալէքիդ մատա՛ղ, մատա՛ղ քու սիրուն.
Մենակ մի կեանքը թո՛ղ ինծի պահեմ,-
Էն էլ քո փառքի գովքը երգելուն,-

- Որ արտուտի պէս վե՜ր ու վե՜ր ճախրեմ
Նոր օրուայ ծէգիդ, ազի՛զ հայրենիք,
Ու անո՛ւշ երգեմ, բա՛րձր ու վեհ գովեմ
Կանաչ արեւըդ, ազա՛տ հայրենիք...

«ԱՒԵՏԻՔ ԻՍԱՀԱԿԵԱՆ»

ՀԱՅՐԵՆԻՔ

Լեռ ու անդունդ, ձոր ու կատար,
Ապառաժներ պատառ-պատառ,
Քարէ թռիչք, քարէ անկում,
Ու խենթ գետեր, որ յորձանքում
Եւ Ժայռերի շուրթին հասած,
Դառնում են ծուխ ու ջրի ամպ…
Իմ հայրենի երկիրն է սա
Անդունդներով գլխապտոյտ,
Գլխապտոյտ իր վեհութեամբ:
Լեռներն այստեղ բարձր են այնքան,
Որ անգամ ինքն` արմիս արքան
Թեւ չի բախում նրանց ձիւնին,
Ձորերն այստեղ խորն են այնքան,
Որ ձմեռուան կէսին անգամ
Բո՜ց է հագնում յանկարծ հոնին:
Քարերն այստեղ կարծր են այնքան,
Որ բախուելիս շա՜նթ են ցանում,
Բայց եւ իրենց սրտից յանկարծ
Ծաղկի քնքուշ ծի՜լն են հանում,
Հողմերն այստեղ այնքան են բիրտ,
Որ լեռներից ժայռ են պոկում
Ու գլորում անդունդն ի վար,
Հովերն այնքան են քնքշասիրտ,
Որ ծաղկի դէմ խոնարհ չոքում,
Աղօթում են մեղմ ու շուար:
Իմ հայրենի երկիրն է սա
Իր քնքշութեամբ,
Ու կարծրութեամբ,
Իր խորութեամբ,
Ու բարձրութեամբ…

«ՎԱՀԱԳՆ ԴԱՒԹԵԱՆ»

ԻՄ ՀԱՅՐԵՆԻՔԸ, ԱՆՈՒՇ ՄԱՅՐԻԿԸ

Ինչպէս մայր հողը կեանք կուտայ ծաղկին,
Արեւը կը ժպտի, որ ան միշտ ծաղկի,
Այդպէս ինձ սներ
Ու կեանք են տուեր
Իմ հայրենիքը,
Անուշ մայրիկը:

Առատ են ըրեր սէրն ու բարիքը,
Որ անվիշտ աճի իրենց բալիկը,
Ինձ սիրով սներ
Ու կեանք են տուեր
Իմ հայրենիքը,
Անուշ մայրիկը:

Աճած մեր կեանքի արեւի հուրով
Ես անոնց կուտամ իմ կեանքը սիրով,
Որ անպարտ մնան,
Ու հպարտ մնան
Իմ հայրենիքը,
Անուշ մայրիկը:

«ՄԿՐՏԻՌ ԿՈՐԻՒՆ»

ՆԵՐԲՈՂ ՄԱՅՐԵՆԻ ԼԵԶՈՒԻՆ

Դու՝ սէր առաջին, առաջին մորմոք, առաջին կարօտ,
Որ տառապանքով փոխուեցիր բառի ու դարձար լեզու...
Ու երբ «Հայրենիք» անունը տուինք հողին այս քարոտ,
«Մայրենի» դրինք անունը քո սուրբ:

Եւ դու դարէդար մեզ շնորհեցիր կանչը քո արեան,
Համը քո հացի, եռքը քո գինու, ցոլքը քո հրի,
Տուիր պղնձէ ապառաժների կռինչը վայրագ
Ու քնքշութիւնը լացող մամուռի:

Մեզ նաւասարդեան առաւօտների լոյսով օծեցիր
Եւ մկրտեցիր առասպելներիդ ուժ ու զօրութեամբ,
Աստուածների հետ քո աստուածային ձայնով խօսեցիր,
Ոսոխների հետ՝ որոտով քո բամբ:

Եւ մենք դարձրինք քեզ երդում, ոգի, դարձրինք Աստուած,
Թէեւ գիտէինք որ աստուածները զոհ են պահանջում...
Եւ Աւարայրում ընկանք արնաքամ, ընկանք ծուատուած,
Բայց չզիջեցինք եւ ոչ մի հնչիւն:

Ու երբ փուլ եկաւ մեր կամարների թռիչքը հպարտ,
Կամար ոգեղէն՝ դու մեր ուգու հետ յարատեւեցիր,
Երբ սիւները մեր ծնկները ծալած՝ ընկան դիտապաստ,
Դու՝ սիւն ոգեղէն երկինք թեւեցիր:

Երբ ողկոյզը մեր առան արշաւող սմբակների տակ,
Գինի սրբազան՝ մեր շրթունքները դու համբուրեցիր,
Ու երբ խլեցին ու խափանեցին թոնիրը մեր տաք,
Դու՝ հաց անսպառ՝ նորից բուրեցիր:

Ու մենք քեզ համար, մեր մեսրոպատառ, խորհուրդ մեր խորին,
Ու մենք քեզ համար, մեր մեծասքանչ, մեր ոսկեղենիկ,
Ելանք ազգովին, բռնեցինք ահեղ ճամբան Տէր Զօրի,
Մեր կէսը տուինք, բայց քեզ չտուինք:

Քանզի գիտէինք որ քեզ յաւիտեան կոչել մայրենի,
Քեզանով ենք մենք դարէդար յառնել, առել շունչ ու կեանք,
Ու թէ քեզ դաւենք, ուրեմն չունենք հող ու հայրենիք,
Ու թէ քեզ դաւենք, ուրեմն չկանք:

Եւ հիմա, հիմա, անթեղի նման քեզ պիտի տանենք,
Քեզ պիտի տանենք իբրեւ հրդեհից ազատուած մանկան,
Հողմերից փրկուած կանթեղի նման քեզ պիտի տանենք
Ու տանենք իբրեւ երդում ու պատգամ:

Եւ տանենք պիտի իբրեւ առաջին հաւատ ու աղօթք,
Եւ տանենք պիտի իբրեւ սրբազան հաց, գինի ու հուր,
Եւ յիշենք որ երբ «Հայրենիք» ասինք հողին այս քարոտ,
«Մայրենի» դրինք անունը քո սուրբ:

«ՎԱՀԱԳՆ ԴԱՒԹԵԱՆ»

ՀԱՄԲՈՅՐ ՉԷՐ ՏԱՐ ԱԼ...

Ամէն անգամ երբ կ՛անցնէի ես այդ ճամբէն,
Ցանկապատի մ՛առջեւ աղուոր, ծաղիկներով,
Պզտիկ աղջիկ մը շատ սիրուն համբոյր կու տար.
Գործի գացող իր հայրիկին գուրգուրանքով:
Գարուն ըլլար, կամ ձմեռը խստաշունչ,
Կը տեսնէի աղջիկն անուշ համբոյր կու տար,
Երբ ամէն ինչ հանդարտ լուռ էր եւ ցաւ չկար,
Գիւղը խաղաղ, մարդիկ զուարթ միշտ կ՛անցնէին,
Օր մը սակայն, ցանկապատը փլած տեսայ,
Ծաղիկները դեղնած, չորցած գիւղը աւեր,
Ռումբէն ծակած, պատը տունին ժպիտ չունէր,
Պզտիկ աղջիկն ալ այդ սիրուն, մեծ դէմք ունէր
Չէր ծիծաղէր և չէր երգեր բայց կը սպասէր,
Պատերազմի դաշտը մեկնող իր հայրիկին.
Ամէն անգամ երբ կ՛անցնէի միշտ այդ ճամբէն,
Ցանկապատի փլած որմին քովը կեցած.
Աղջիկն աղուոր, խեղճ, դառնացած, համբոյր չէր տար,
Ալ հայրիկն որ մեռեր էր կռուի մէջ:

«ԱՏՐԻՆԷ ՏԱՏՐԵԱՆ»

♥ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ♥

ՀԱՅ ՀՕՐ ԽՐԱՏԸ

Սիրոյ ծաղիկ, իղձ հոգեթով, մտքիս անուշ ոլորտներով
Եկար ահա դուն մարմնացած, մոլորակներն անդին ձգած,
Արեւածին արիական, ընտիր ցեղէն արմէնական
Տունս քեզի տաք իջեւան, իմ հայ տղաս դուն պատուական

Հետդ բերիր խինդ ու հրճուանք, մերթ վարդ փշոտ, մերթ տուայտանք,
Շատ գիշերներ հոգի մաշող, քուն խանգարող լա՜ց սիրտ ճմլող,
Ամէն րոպէ հոգ մը առթող, բայց ես մօտդ եմ քեզ պարուրող,
Պաշտպանդ եմ միշտ հաշտ ու ներող, եւ անձուրաց, եւ համբերող:

Անմեղ, սիրուն քու աչերդ երբ կը դիտեմ, ի՜նչ գուշակեմ,
Կը մանկանամ պահ մը հոգւով, քեզի ընկեր կ'ըլլամ սիրո՛վ,
Քաղցր լուծդ ես կրելով՝ յար կ'ամբարեմ ուժ ու կորով,
Թեւ ու թիկունք պատրաստակամ, մինչեւ այն օրն՝ անկար դառնամ:

Այս բոլորը պիտի գիտնաս, ականջ որ տաս, լաւ հասկնաս,
Չկան մօտս արտ, ոսկիներ, ունիմ տալիք թանկ խրատներ,
Միշտ յիշէ որ դուն տիրացար շքեղ գանձին զուտ ու արդար,
Ազգէն ժառանգ հայ արիւնին, որ զայն պահես ուժեղ, անգին:

Այս նոր դարուն քեզ կը սպասեն շլացնող բիւր թակարդներ,
Թոյն սրսկող դաժան մտքեր, ապականող նորոյթ բարքեր,
Ազգ, ընտանիք քանդող ձեռքեր, պատուար կանգնէ դուն անվեհեր
Դրօշակակիր՝ պապենական անշեղ պատուին, սուրբ հաւատքին:

Հայութիւնդ քեզի աւանդ, ճակտիդ վրայ զարդ պարծանք
Մարդկութիւնն ալ յուզող տենդեր, քեզի թող տան խանդ ու խայծեր,
Ինչ որ առիր ինձմէ փոքրիկ՝ աւելցնես բիւրապատիկ,
Հուսկ դառնալով գործիդ վկան, օրհնութիւն տամ քեզ հայրական:

«ՅԱՐՈՒԹ ՃԵՆԱՆԵԱՆ»

ԳԷՇ ՄԱՐԴԸ

Թէ ուրիշին փոս կը փորես,
Նայէ որ շատ կը խորես
Որ երբ մէջը գիլորուիս,
Ողջ մընաս, ողջ դուրս ելնես:
Խիկարն առածս երբ խօսէր,
Այս առակիկ կը պատմէր:

Մէկ չարասիրտ անիրաւ մարդ,
Չարիք գործէր միշտ շարունակ,
Սա աղքատիկ դըրկից ունէր,
Որ մէկ կովով տուն կը պահէր,
Բայց գէշ մարդը չար կը խորհէր,
Քանզի վաղուց աչք տընկած էր
Այդ մարդուն
Գէր կովուն:
Շատ մըտածեց, թէ ի՞նչ անէ,
Որ դիւր կերպով զայն ձեռք ձըգէ:
Ըրաւ չըրաւ
Հընար գըտաւ,
Առաւ օր մը բահն ու թին,
Ելաւ գընաց լեռան դին,
Բաւական խոր
Հոն փորեց հոր
Յետոյ դարձաւ
Ինքնին ըսաւ.
-Երբ դըրացիիս կովը անցնի,
Մէջ կ՛ընկնի կը սատակի.
Եւ քիչ օրէն յետոյ կուգամ,
Փորած փոսըս կը բանամ
Կովուն կաշին մորթը կ՛առնեմ,
Սուղ սուղ գընով կը վաճառեմ.
Բայց, եկ տես թէ ի՞նչպէս
Տէր Աստուած չարը պատժեց:
Այն ճամբէն երբ իր մանկիկ
Տուն կը բերէր իրենց կովիկ,
Մանկիկ ու կովիկ փոսը անկան,
Ու չարաչար հոնտեղ մեռան:
Ու վատ յուսով այս գէշ մարդը
Վազեց գընաց դէպի փոսը,
Յանկարծ տեսաւ
Կովն ու տըղեկ
Մեռած հոնտեղ
Շատ լացաւ,
Քարին զարկաւ իր գըլուխը
Թէեւ ուշ էր ժամանակը:

Ո՛վ զաւակներս, բարի եղէք
Ինչո՞ւ գէշ մարդ պիտի լինիք,
Հաւատացէք, թէ գէշութիւն
Ով թէ անէ, կ՛առնէ գըլխուն
Անպակաս
Պատուհաս:

«ՎԱՀԱՆ ՎՐԴ. ՊԱՐՏԻԶԱԿՑԻ»

ՄՈՒՐՃԻ ՀԱՐՈՒԱԾՆԵՐԸ

Անդրիագործ մը անուանի՝ մարմար քար մը կը կոփէր,
Եւ նոյն ատեն անոր հետ մտերմօրէն կը խօսէր:

-Ի՞նչ է ցաւդ, ի՞նչ ունիս, ամէն մուրճի հարուածիս,
Կը դողդողաս տղու պէս ու ինծի դէմ կ՛ընդվզիս:

-Ի՞նչպէս կրնամ չդողալ, բախտիս վրայ չափսոսալ,
Երբ կը զարնես անխնայ մարմնիս վրայ իբրեւ սալ:

Եւ կտրոններ կը քաղես՝ ասդին անդին կը ցրուես,
Ո՞վ կարող է դիմանալ հարուածներուդ աղեկէզ:

-Անմի՛տ, պէտք է լաւ գիտնաս, ես քեզ մինչեւ չազատեմ,
Մարմար քարէն այս անտաշ, չըլլաս անդրի գեղադէմ.

Եւ չթովես աշխարհը՝ ծնունդովդ եզական,
Պարտաւոր ես դուն կրել մուրճիս զարկը տեւական:

Շատ հոգիներ կրեցին հարուածները փորձութեան,
Դարձան ապա մեծանուն՝ բարերարներ մարդկութեան:

«ՎԱՐԴԱՆ ՔՀՆՅ. ՏԻՒԼԿԷՐԵԱՆ»

Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն

Իմ հեռաւոր հայրենիք,
Իմ փառաւոր հայրենիք,
Աշխարհներու աննըման
Իմ անուշիկ Հայաստան:

Ո՞ր մէկ աշխարհ քեզ նըման
Կարօտ ունի մայրական,
Ովկեաններէն ալ անդին
Քեզ կը փնտռեմ անձկագին:

Ահա Մասիսն ու Սիփան
Ամպերու մէջ կ՛երեւան.
Մէջքիդ Երասխն է կամար,
Կուրծքիդ Սեւանն երկնաքար:

Ամէն հովիտ, ամէն սար
Խորան մ՛է սուրբ մեզ համար.
Ամէն մէկ քար՝ յուշարձան
Իմ հայրերուս քաջութեան:

Իմ հեռաւոր հայրենիք,
Իմ փառաւոր հայրենիք,
Աշխարհներու աննըման
Իմ անուշիկ Հայաստան:

«ՀԱՅՐ ՎԱՀԱՆ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ»

ՄԱՆՈՒԿ ԷԻ ԵՐԲ

Մանուկ էի.
կը յիշեմ դեռ, մամս հէքեաթ ինձ կը պատմէր
Հէքեաթն անուշ, հէքեաթն աղուոր պարիկներու,
Եւ երբ մեծցայ.
Խաբուսիկ, սին, երազներու պատրանքներու
քովէն անցայ, կեանքս հէքեաթներ միշտ ունեցաւ:
Ու պատմեցի
Հէքեաթն իմ ջինջ, միշտ իրական հերոսներու,
Հէքեաթն ամբողջ խեղճ մարդերու, պարզ մարդերու,
Եւ սիրեցի,
Հէքեաթը մեծ, այդ մարդերուն տառապանքին
ցաւին ամբողջ կսկիծովը
այդ պայքարին:
Պայքարեցայ
Ես ալ հպարտ, խառնուած անոնց վիշտերուն հետ:
Անոնց եւ մեր արցունքին մէջ վաղուան համար:
Քայքայեցի
Եւ բռունցքովս, երազները իշխաններու
Պերճ ու շքեղ, փառքի մոլի սին մարդերու:
Հիմայ ես ալ
Հէքեաթն եմ ամբոխներու մէկ մասնիկին
Ամբոխներու արեան գինով կսկծագին:
Եւ կը սպասեմ
Լոյսի ճամբուն, լոյսը կեանքին տաժանագին,
Յաղթանակի հպարտ յոյսով յաղթանակին:

«ԱՏՐԻՆԷ ՏԱՏՐԵԱՆ»

ԵՍ ՀԱՅԱՍՏԱՆՆ ԵՄ

Ես հնավայել,
Ես Հայաստա՛նը,
Ե՛ս եմ առաջին քարէ գութանը,
Որով, տքնութեամբ,
Հերկել եմ հողի խոպանութիւնը,
Ես բար, բարունակ,
Ես Հայաստա՛նը,
Ես եմ առաջին ճոխ այգեստանը,
Որով արեւն է իմաստաւորուել
Եւ բնութիւնը:
Ես գիր, գոյարան,
Ես Հայասա՛նը,
Ես եմ անցեալի այն հեռաստանը,
Որով, սեպագիր, յանձնել եմ քարին
Մարդու պատմութեան պահպանութիւնը:
Ես լայնաչ վրձնող,
Ես Հայասա՛նը,
Ես եմ զարդաշուք դարձըրել տառը,
Որով դարախօս մեր մատեանները
Փառաբանել են հանճարութիւնը:
Ես արդարամիտ,
Ես Հայասա՛նը,
Ժայռին ուսամբարձ իմ քարէ տանը,
Զուարթ օճախի ծխով կապուտակ
Ես եմ խնկարկել խաղաղութիւնը:
Ես հարուստ իմով,
Ես Հայասա՛նը...
Բայց վայրի ու հէն անապաստանը
Խլեց ինձանից իմ ապաստանը
Եւ ազգանըւէր անկախութիւնը:
Ես Թուր Կէծակին,
Ես Հայաստա՛նը,
Ու որոտաց իմ Բամ Փորոտանը...
Շող կպաւ նորից խոփին, ակօսին,
Եւ ծաղկեց իմ հին ուրախութիւնը:
Ես Հայաստա՛նն եմ,
Ես Հայաստա՛նը,
Ես եմ ամենից բարձրիկ ոստանը.
Ու ես պարզուած եմ, լեռնօրէ՜ն պարզուած
Դէպի արեւն ու անմահութիւնը:

«ԼԻՒԴՎԻԳ ԴՈՒՐԵԱՆ»

ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն

Զարմանալի՜, հնամենի՜, հիանալի՜ երկիր,
Վանայ ծովի, Վայոց ձորի, Արարատի երկիր,
Շա՜տ ես տեսել անկոչ հիւրեր, հիւրասէր ես բայց շատ,
Հայկի, Դաւթի, Արտաշէսի եւ Վահագնի երկիր:

Հին քաղաքներ, հին պատմիչներ ու երգիչներ գողթան,
Մեծն Տիգրան- քաջն Վարդան՝ պահպանիչներ քո տան,
Գրի Մաշտոց եւ Զուարթնոց, մանրանկար որդան,
Խորենացու, Շիրակացու, Նարեկացու երկիր:

Սելջուկն եկաւ, Պարսիկն եկաւ, եկան Արաբ եւ Թուրք,
Ծուէն-ծուէն արեցին քեզ, տարան աւար եւ տուրք,
Յետոյ Արազն ափին տուեց, ժայթքեց զայրոյթ եւ թուք,
Կոմիտասի, Վարուժանի եւ Զօհրապի երկիր:

Անսէր դարում սէր երգեցին՝ Քուչակ, Սայաթ-Նովա,
Ֆրիկն ելաւ ընդդէմ Աստուծոյ, Թոնդրակեցին ելաւ,
Ելան Տարօն, Զէյթուն, Սասուն եւ Սիւնիքը ելաւ,
Մարզպետունու, Պահլաւունու, Դաւիթ-Բէկի երկիր:

Քո մեծ եղբօր մեծ օգնութեամբ հասար բախտին քո մեծ,
Օրին օրհնեց, Աբովեանը, եւ Թումանեանն օրհնեց,
Շողաց Տէրեան, նոր աստղագէտ, զոյգ վարպետներ, Չարենց,
Շահումեանի, Անդրանիկի, Բաղրամեանի երկիր:

Տուն են գալիս որդիներդ՝ Ոդիսեւսի նման,
Աչքերի մէջ օտար ծովեր, հոգիներում՝ Սեւան,
Էջմիածինն էր ուխտատեղի, Երեւանն է հիմա,
Սարոյանի, եւ Սեւակի, եւ Շիրազի երկիր:

Շա՜տ ես լացել, շա՜տ ես թախծել, հիմա զնծա՜, երգի՜ր,
Խաղաղութեան, երջանկութեան, անմահութեա՜ն երկիր...:

«ԱՐԱՄԱՅԻՍ ՍԱՀԱԿԵԱՆ»

ՀՈ՜ՎԵՐ

Դուք ո՞ր երկրէն կու գաք, հո՛վեր,
այսքան քնքուշ ու մեղմ այսքան.
ո՞ր լեռներէն կու գաք, հո՛վեր,
համբոյրի պէս քրոջական:
Այնքան մեղմ էք, հեռուի հովեր,
կարծես շունչն էք քնած մանկան:

Մեր լեռներէն, հեռուի հովեր,
համբո՛յր տարէք ձեր լեռներուն,
վարդերու բոյր տարէք, հովեր,
մեր դաշտերէն՝ ձեր դաշտերուն:
Բայց թէ մէկ օր, հեռուի հովեր,
հողմեր բերէք մեր լեռներուն՝
մեր ամպերը, մեր սարերէն՝
շա՛նթ կը բերեն ձեր լեռներուն:

Շա՛նթ կը բերեն մեր լեռներէն,
մա՛հ կը սփռեն ձեր դաշտերուն,
ձեր դաշտերուն, ձեր լեռներուն,
ձեր աշխարհին, ձեր արեւին...

Մեր լեռներէն, հեռուի հովեր,
համբո՛յր տարէք ձեր լեռներուն.
համբոյր տարէք,
գարուն տարէք,
արե՜ւ տարէք աշխարհներուն:

«Յովհաննէս Շիրազ»

ՀԱՅՈՒ ՈԳԻՆ

Մի՛ հարցնէք, ի՞նչ է, ո՞ւր է,
ուրկէ՞ կու գայ հայու ոգին:
ինչպէս արեւն է հուրհրան,
ինչպէս կանաչն է դաշտերուն,
ա՜յ, ճիշդ այդպէս, ամէն տեղ է
Հայու ոգին:

Մեր հովերուն, մեր լեռներուն,
մեր դաշտրուն հոսող առուի
կանչի հետն է
Հայու ոգին:

...Ան եկած է Աւարայրի մեր յաղթական պատմութենէն,
շէն Անիի հազար ու մի գմբէթներէն,
հազար ու մի զանգակներու ղօղանջներէն:
Մեր հողերուն նետուած բեղուն
սերմերուն պէս ապրող սիրտն է
Հայու ոգին:

Ան մեզ կու գայ մեր վանքերու քարո՛տ ճամբով.
ժամ-վարժարան բանուկ ճամբով:
Մեր պապերու ոսկորներէն, գերեզմանի տխուր ճամբով,
արեւին հետ ան վար կ՛իջնէ մեր արտերուն, մեր սրտերուն,
ու վեհափառ Արարատի անե՛լ, անյայտ ճամբով կու գայ
Հայու ոգին:

...Ինչ ալ ըսենք, բայց դեռ քիչ է.
ի՜նչն է իրաւ հայու ոգին:
Եթէ նայիք ձեր հոգւոյն մէջ,
պիտի գտնէք մեր պապերէն բազմութիւն մը.
պիտի գտնէք սաղաւարտեայ բանակ մը հին.
պիտի գտնէք իմաստութիւնն ու ճրագը մեր վանքերուն:

Ձեր հոգւոյն մէջ պիտի գտնէք
ձեր լեռներուն ու ժայռերուն մէջ թաքնուած,
արձագանգի պէս թաքնուած,
Հայու ոգին:

«ՀԱՄԱՍՏԵՂ»

Ս Է Ր

Հրեշտակաց բուրաստանի լուսաբողբոջ շուշանին
Բաժակովը ես ըմպեցի նեկտար սիրոյդ կաթօգին,
Պայծառացաւ սիրտ իմ հանգոյն լուսազարդեալ սուրբ խորան
Ուր կը պահեմ բաժակն այն. իբրեւ սկիհ սրբութեան:

Փարատեցան մռայլ կեանքիս մթին ամպեր սգաւոր
Անհուն սիրոյ արշալոյսի ժպիտներով լուսաւոր:
Ծագեց արեգ լուսաճաճանչ՝ կնիք սիրոյ համբոյրի
Որ զետեղեց Աստուած ճակտին արարչութեան տաճարի:

Անգայտացան կապանք հոգւոյս, նա խոյացաւ դէպ երկինք
Գլեց անցաւ բարձրունքները խորհրդաւոր կամարին:
Լռեց երգը մեծ աղօթքի լուսաթաւալ աստղերուն
Որք ճախրէին նուագելով. «Սէր ես Աստուած, սէր անհուն»:

Սէր ես Աստուած. սէր ես անկուն, սէր ես համակ էութեամբ
Տիեզերքը կը ցոլանայ սիրոյդ շողի զօրութեամբ.
Երկինք գրեց այդ մեծ սէրը իր բիւրաւոր աստղերով,
Ես կարդացի այդ Սուրբ սէրը յափշտակեալ իմ հոգւով:

«Յովհաննէս Մուրատեան»

♥ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ♥

ՀԱՅԱՍՏԱՆ

Գիտես ինչ, Հայաստան,
քեզ հետ մենք այնքան
երկար ենք ապրել,
որ մեր ծիծաղն ու լացը
դարձել է մոր-մանկան փոխհարաբերություն,
դարձել է զրույց մի ավանդական,
ավելին.
մտերիմ մի խոսակցություն:
Գիտես ինչ,Հայաստան,
էլ ախ ու վախ չանենք,
մենք քո մեջ,
դու մեր մեջ
այնքան ենք փորփրել,
և մենք քո,
դու մեր
եղածն այնքան ենք
լույս աշխարհ հանել,
որ արդեն գիտենք,
թե որքան արժենք
և միմյանց գովելու
կամ հաճոյախոսության բնավ հարկ չունենք:
Հետո,գիտես ինչ, Հայաստան,
դու` մեր,
մենք քո համար
այնքան ենք տառապել,
որ հիվանդացել ենք միմյանց սիրուց
ու վաղուց,դեռ մանկուց
դարձել ենք հանրահայտ
ողջ աշխարհի մեջ:
Ի վերջո,գիտես ինչ,Հայաստան,
քո կլոր ու մեծ արևով,
քո բիբլիական սարով
ու քո խորությամբ
մեր աչքերի մեջ
այնպես ես նկարվել,
որ աշխարհի ուզածդ անկյունում անգամ
մեր ով լինելը
թե ուզենանք էլ`
չենք կարող ծրարել:

«Սլավիկ Չիլոյան»

♥ ՀԱՏՈՒԱԾՆԵՐ ♥

ՄԱՅՐԻԿԻՆ ԱՐՑՈՒՆՔՆԵՐԸ

Ցուրտ ձմեռ էր, կը ձիւնէր: Հիւանդ մանուկ մը կու լար ու ծաղիկ մը կ՛ուզէր:
Խեղճ մայրիկը ինքն ալ կ՛ուզէր, բայց ուրկէ՞ ցտնել ծաղիկ մը:
Բայց զաւակն էր, ու անպատճառ կ՛ուզէր գոհացնել զանիկա:

Դուրս ելաւ՝ ծաղիկ գտնելու համար, ելաւ դաշտերն ու բլուրները: Ամէն կողմ ծածկուած էր ձիւնով ու սառով:
Քալէ, քալէ, բայց վերջապէս յուսահատ որ ծաղիկ մ՛ալ չի կրնար գտնել իր ձագուկին համար, կռթնեցաւ բարակ ճիւղերով թուփի մը ու լացաւ:

Բոյսը լսեց մայրիկին վշտին ձայնը. ամէն մէկ արցունքի կաթիլ, փոխուեցաւ ոսկեղէն ծաղիկի մը, ու բոյսը զարդարուեցաւ ոսկեգոյն բուրումնաւէտ ծաղիկներով:

Մայրը ուրախութեամբ զաւկին տարաւ ծաղիկները. ու ան երջանիկ՝ առողջացաւ:
Այն օրէն ի վեր բաժակածաղիկը ձմեռ ատեն կը բանայ իր ծաղիկները:

«Ընթերցարան-1933»

Ա՜Խ, ՀԱՅՐԵՆԻՔ

Որսորդ մը թակարդով շատ գեղեցիկ թռչուն մը բռնեց. այնքան գեղեցիկ, որ ինքիրեն մտածեց. «Մեղք է այսպիսի արարածի մը կեանքին վերջ տալ: Տուն կը տանիմ, անոր համար լաւ վանդակ մը կը շինեմ, կեր ու ջուր կու տամ եւ անբողջ սրտովս կը սիրեմ, քանի որ ասոր պէս ուրիշ թռչուն չեմ տեսած»:

Ան թակարդէն ազատեց թռչունը, շոյեց անոր փետուրները. քնքուշ ու սիրալիր խօսքեր ըսաւ անոր եւ տուն տարաւ զայն: Շինեց գեղեցիկ վանդակ մը, մէջը դրաւ թռչունը եւ կեր ու ջուր տուաւ անոր: Ամբողջ տարի մը խնամեց զայն, բայց ամէն երեկոյ, երբ տուն կու գար և կը մօտենար վանդակին, կը լսէր թռչունին հառաչը. »Ա՜խ հա՛յրենիք»:
-Թռչուն. ըսէ՛, ո՞ւր է հայրենիքդ. որուն կարօտը հը քաշես դուն:
-Երթանք. քեզի ցոյց տամ- պատասխանեց թռչունը:
Որսորդը ամբողջ ամիս մը հետեւեցաւ թռչունին. մինչև որ թռչունը հասաւ այնպիսի ամայի, տաք, ժայռոտ ու չոր տեղ մը, որ կարծես աշխարհի ծայրը ըլլար՝
Թռչունը թառեցաւ փոքրիկ ու չոր ծառի մը վրայ, որ փուշերով եւ փոքր ու փխրուն տերեւներով ծածկուած էր, եւ ըսաւ որսորդին.
-Ահա՛, ա՛յս է իմ հայրենիքս:

«Ուիլիամ Սարոյեան»

♥ ՄԵՐ ՀԱՅՐԵՆԻՔԸ ♥

ՄԵՐ ՀԱՅՐԵՆԻՔԸ

Դալար դաշտերը մեր հայրենիքի
մեղեդի ունին
մելամաղձութեան, տառապանքների,
ու սրսըփադող,
ու կողկողագին
ունին սուգերգում ուղեղը խայթող:

Լեռները մեր լուր, սառած, ալեւոր,
անդունդ խոհերի գաղտնիքներ ունին
եւ յիշատակներ
ողբերգութիւններ,
ծալ ծալ ժողոված, այնքա՜ն ահաւոր:

Մեր աղբիւրները ադամանդավառ,
ճառագայթաթոր կարկաչուն արեւ,
վշտի անհամար
ձայներով լեցուած,
եգեր են տանում, երգեր վայրապար
մեր հառաչանքի շեշտով դաշնակուած:

Մի ժանտ գաղտնիք կայ հեռանկարի,
ալեծուփ գծի ոլորումներում
եւ թաքնուած մի միտք երփներանգ լոյսի
արիւնռուշտ ողբի կայծակ ոստերում:

Այստեղ տանջանքներ,
յուսահատումներ
սուր ակռաներով սրտեր կրծեցին
այստեղ
յոյսի տեղ
սոսկումի օձեր
նենգոտ ոստերով պարեր բռնեցին.
այստեղ դժոխքի սեւ փողը հնչեց,
սեւ փողը ոռնացող կանչի,
պատռած միսերի ծնծղանը ձայնեց:
Այստեղ սողացին ստուերները մահի:

Մեր հայրենիքը, ահռելի՜ երկիր,
աղքատ ու վէրքոտ,
դժբախտ ու բորոտ,
սակայն այնպիսի, հրաշքների՜ երկիր,
մի զարմանահրաշ, վեհ հոգի ունի,
սուրբերուն յատուկ այնպիսի եռանդ,
ու հզօր սիրտ ադամանդագանդ՝
որ ոչ մէկ Քրիստոս կարող է անցնել,
խոպան դաշտերից,
ու սառ լեռներից,
առանց որ ասի, պէ՛տք է աղօթել,
ա՛յս է երկիրը մեծ տանջանքների,
երազ քանդակող ապագայ կրօնքի
եւ Աստուածաշունչ խօլ մարտիկների:

ԿՈՍՏԱՆ ԶԱՐԵԱՆ

ՀԱՅԵՐԷՆ

ՀԱՅԵՐԷՆ

Գարուն ձմեռ ազգապահ ծաղիկներդ կը բուրեն,
Բայց մի գանգատ ունես դու, իմ Արարատ հայերէն,
Ազգակորոյս տագնապներս էլ ո՞ւմ յոյսով համբերեմ,
Ամէն լեզուով խօսում են, բայց չեն խօսում հայերէն.
Հայ պապերիս գերեզմանն անհանգիստ է հայրօրէն,
Հայեր, մենք որ չխօսենք, էլ ո՞վ խօսի հայերէն:

Դեռ են գլխիս պատգամել՝ պատգամում եմ ես նորէն՝
Հայեր, դուք որ չծնուէք, էլ ո՞վ ծնուի հայերէն,
Հայրդ հայ է, մայրդ հայ, սարերդ էլ հայ պապեր են,
Որդիս, դու որ չխօսիս էլ ո՞վ խօսի հայերէն:

Տես, արծուենի ազգերում հայն էլ ազգ է արծուօրէն,
Դուստրս, դու որ չճախրես, էլ ո՞վ ճախրի հայերէն.
Մի նայիր այն հայերին, որոնք հայի վատերն են,
Դուստրս, դու որ չպարես, էլ ո՞վ պարի հայերէն:

Դու հայ ծիլը Մաշտոցի, դու հայ հողին հայ ցորեն՝
Ձագս, դու որ չծլես, էլ ո՞վ ծլի հայերէն,
Քո հայ հողում թաղուես էլ՝ հայ կը ծաղկես դու նորէն,
Հարսս, դու որ չպտղես, էլ ո՞վ պտղի հայերէն:

Քեզ ի՞նչ լեզուով պապերիդ ոգիները համբուրեմ,
Թոռս, դու որ չթոթուես, ո՞վ թոթովի հայերէն.
Էլ ինչո՞վ ես դու Հայկի, Վահագնի զարմն յամրօրէն,
Զարմս, դու որ չկռուես, էլ ո՞վ կռուի հայերէն.
Քիչ կտրեցին հայ լեզուն եաթաղաններն անօրէն,
Գալիք, որ դու չխօսես, էլ ո՞վ խօսի հայերէն.
Ի՞նչպէս լռեմ անգանգատ՝ կանթեղներդ կը մարեմ,
Աստղերի մէջ դու լուսաստղ, իմ ազգապահ հայերէն:

Էլ քեզ ինչպէս տուն կանչէ քո Մասիսն էլ մայրօրէն,
Սփիւռք, դու որ չտոկաս, էլ ո՞վ տոկայ հայերէն,
Այլոց լեզուն ծով չէ քեզ, յոյս մի կապէ ձկնօրէն,
Հայ ազգ, դու որ հայ չապրես, էլ ո՞վ ապրի հայերէն:

Հայքն է օրոցքն հայութեան, Մասիսն ու Արազն հայերէն,
Ազգ իմ, մենք որ չպահենք, ո՞վ հայ պահէ մեզ նորէն,
Թէ կլանեն մայր լեզուս՝ էլ ինչի՞ս է կեանքը շէն,
Շիրազ, դու որ չերգես, էլ ո՞վ երգի հայերէն,
Արարատիս ճակատին այս պատգամս կը գրեմ,
Այն ազգինն եմ յաւիտեան, ով խօսում է հայերէն:

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՇԻՐԱԶ

♥ ՀԱՏՈՒԱԾՆԵՐ ♥

ՄԵՍՐՈՊԻԿԸ

Մեր դրացիին տղան էր Մեսրոպիկը: Հազիւ եօթը տարեկան, սեւ աչքերով, սեւ մազերով, խելացի մանչ մըն էր: Յաճախ մեր տունը կու գար, բայց բնաւ չարութիւն չէր ըներ: Պատկերազարդ գիրք մը կը խնդրէր եւ սենեակին մէկ անկիւնը քաշուած կը զբաղէր անով:
Մեսրոպիկ Հոկտեմբերին դպրոց պիտ երթար եւ այդ պատճառով շատ ուրախ էր:
- Դպրոցը կը սիրե՞ս, - հարցուցի օր մը:
- Հարկաւ կը սիրեմ,- պատասխանեց:
- Տեսնենք ինչպէս պիտի սորվիս:
- Լա՛ւ պիտի սորվիմ, որ մեծ մարդ դառնամ,- ըսաւ ինքնավստահ շեշտով մը:
Անոր հայրիկը՝ դերձակ Վահանը, տղուն համար արդէն գներ էր պայուսակ մը, քանի մը տետրակ, մատիտ, ռետին եւ առաջին կարգի համար հայերէնի դասագիրք մը: Գներ էր, որպէսզի տղան կամաց-կամաց գիրերը սորվի, իսկ ձեռքը գրելու վարժուի:
Մեսրոպիկին մայրը՝ տիկին Հայկուհին, որ ուսումնասէր կին մըն էր, իր ազատ ժամերը կը յատկացնէր տղուն այբուբեն սորվեցնելու:
Սակայն դժբախտ ու ցաւալի դէպքեր պատահեցան: Թշնամիները տեղահան ըրին հայերը, եւ Մեսրոպիկ փոխանակ դպրոց երթալու, իր ծնողքին հետ աքսորուեցաւ:
Աքսորի առաւօտեան, Ապրիլ ամսուն, Մեսրոպիկ իր պայուսակը առեր նստեր էր սայլը: Մայրը երբ հարցուց թէ ի՛նչ պիտի ընէ գիրքն ու տետրակը, տղան պատասխանեց.
- Ո՛ւր ալ տանին մեզ, պէտք է դպրոց երթամ, չէ՞...

Օ. Փանիկեան
«Մայրենի Լեզու»

♥ ՀԱՏՈՒԱԾՆԵՐ ♥

ՄՈՒՍԹԱՇԸ

Անտանելի ցուրտ ձմեռ օդով մը, քանի մը ընկերներ՝ ամէնքս ալ ուսանող՝ կը պտտէինք Լիւքսէնպուրկի պարտէզին մէջ: Կերակուրի ժամանակ էր, և ընկերներէս ոմանք վազվզելով կը տաքցընէին իրենց ոտքերը, ոմանք կը զուարճանային խնդալով ու խօսակցելով և ես հացի փշրանքներ կը բաշխէի ճնճղուկներուն: Երբ գործս աւարտած՝ ընկերներուս հետ կը մեկնէի, տասերկուքէն տասերեք տարեկան պզտիկ աղջիկ մը, թեթեւ պատռտած հագուստներով, ձեռքն ու երեսը ցուրտէն կարմրած մեր դէմը ելաւ: Չուան մը բռնած էր, որուն ծայրը կապուած փոքրիկ շուն մը ուրախ զուարթ կը ցատկռտէր:
Վարանոտ, վայրկեան մը կանգ առնելէ ետկքը աղջիկը յանկարծ որոշումը տուաւ և մեզի մօտենալով սկսաւ բաներ մը մրմնջել: Ի՞նչ էր ուզածը: Անշուշտ ողորմութիւն: Ու մենք կը շարունակէինք մեր ճամբան: Բայց աղջիկը կը հետեւէր մեզի յամառութեամբ: Տեսակ մը յուզմունք կար իր աչքերուն մէջ, գրեթէ ցասում մը մեր անտարբերութեան դէմ: Ու ձայնը բարձրացնելով՝
-Պարոննե՜ր, պարոննե՜ր, կը թախանձէր:
Մօտեցանք իրեն: Խեղճը կորսնցուց իր համարձակութիւնը, գլուխը կախեց կուրծքն ի վար և աչուըները լեցան արցունքով:
-Մայրս հիւանդ է, ըսաւ, դրամի պէտք ունինք, ու գնող մը կը փնտռեմ շանս համար:
Ուսանողները ընդհանրապէս հարուստ չեն, բայց այնչա՜փ սրտաշարժ էր մեզի եղած առաջարկը, որ մեր մէջ հանգանակութիւն մը կատարեց: Աղջիկը գրպանեց դրամը, աչքերը սրբեց, չուանը յանձնեց ինծի ու ցեխոտ ջուրին մէջ գետինը ծունկի եկած՝ պահ մը գրկեց շունը, սկսաւ անհամար համբոյրներով համբուրել զայն, գլուխը, աչքերը, քիթը, բերանը: Իսկ շունը, թաթերը տիրոջը ուսերուն դրած կը լզուըռտէր զայն, պոչիկը երերցնելով:
Հրաժեշտի այդ ողջոյնները աւարտելէ վերջ՝
-Լա՛ւ խնամեցէք Մուսթաշը, ըսաւ:
Ու հեռուն երթալով նստարանի մը վրայ ելաւ և սկսաւ դիտել իր փոքրիկ բարեկամը որ չէր ուզէր մեզի հետեւիլ և զոր քաշկռտելով կը տանէինք դէպի ճաշարան:
Մուսթաշը՝ ամբողջ շաբաթը տխրութեամբ անցուց, և հակառակ մեր ջանքերուն, հազիւ քիչ մը բան կերաւ ու խմեց: Ինք ալ կը տառապէր անշուշտ իր տիրուհիին կարօտովը:
Աղջիկը ո՞ւր գնաց, ի՞նչ եղաւ: Ո՜վ գիտէ: Սակայն ամէնուս մտքին մէջ դրոշմուեցաւ հաստատ կերպով այն գիրկընդխառնութեան տեսարանը, որուն մէջ շունը իր կենդանիի հաւատարիմ ու ճշմարիտ սէրը դրած էր, և նորատի աղջիկ մը՝ իր ամբողջ անմեղութիւնն ու գորովը:
Այդ զոհողութիւնը զոր մատղաշ աղջիկը կ՛ընէր ընտանիքին պէտքերուն համար՝ իր սիրած մէկ էակէն բաժնուելով՝ վրաս խորապէս ազդեց:
Այդ պարզ դէպքը ինծի սորվեցուց զրկանքներ յանձն առնել գիտնալ:

Ե.ՄԵՆԻԿ

ՔԱՋԱՍԻՐՏ ԵՂԲԱՅՐԸ

Այն տարին՝ անանկ սաստիկ ձիւն եկած էր որ գիւղին բոլոր ճամբաները գոցուած էին: Տուները կիսովին ծածկուած էին ձիւնով և սաստիկ ցուրտ մը կը տիրէր չորս կողմը:
Առտու մը լուր ելաւ թէ գայլեր իջած են գիւղին մօտերը. բայց որովհետեւ ոչ ոք տեսած էր զանոնք, շուտով մոռցուեցաւ այդ լուրը: Երբոր ճամբաները քիչ մը բացուեցան, փայտահատ Սարգիս և իր կինը տունը թողուցին իրենց երկու զաւակները և անտառ գացին փայտ բերելու: Տղոցմէն մեծը՝ Մինաս՝ հազիւ տասերկու տարեկան կար ու պզտիկն ալ, Ազնիւ, տակաւին օրօրոցին մէջ կը գտնուէր:
Մինաս բազմոցին անկիւնը նստած, գիրք մը կը թղթատէր, երբ յանկարծ աղմուկ մը լսելով ասդին դարձաւ և սոսկալի աղաղակ մը արձակեց:
Տնակին կիսաբաց դռնէն գայլ մը ներս մտած էր և կը պատրաստուէր յարձակիլ օրօրոցին մէջ քնացող Ազնիւին վրայ:
Մինաս գիտէր թէ գայլերը երբ անօթի ըլլան, մարդաբնակ տեղեր կ՛իջնեն և պզտիկ տղաք՝ ինջպէս նաև ոչխարներ և ուրիշ ընտանի կենդանիներ յափշտակելով կը յօշոտեն:
Մինաս կրնար փախչիլ, բայց չփախաւ. քաջասիրտ տղայ մըն էր և կը սիրէր Ազնիւը: Չպիտի թողուր որ գայլը զայն տանի, նոյն իսկ եթէ ատոր համար ինք վիրաւորուէր:
Քաջասիրտ տղան այսպէս մտածեց և առանց ժամանակ ձգելու որ Ազնիւին մօտենար, գային վրայ յարձակեցաւ:
Կատաղի գազանը, որ կարծես այդ յարձակման կը սպասէր, իսկոյն բերանը բացաւ Մինասը խածնելու համար: Բայց Մինաս կռուփը սեղմեց և ամբողջ թևը գայլին կոկորդը մխեց:
Գայլը սկսաւ խղդուկ հռնդիւններ արձակել: Չէր կրնար շունչ առնել. պիտի խեղդուէր: Մինաս ազատ մնացած ձեռքովը անոր վզին կառչած էր, և միւս կողմէ ալ ամբողջ ուժովը կռուփը գայլին կոկորդը կը մխէր:
Այդպէսով գայլը մինչև պատը քշեց և երբ պատին կռթնցուց, ամուր մը կեցաւ, թող չտալով որ շարժի: Քիչ ետքը գայլը շնչահեղձ ըլլալով մեռաւ:
Բայց Մինասն ալ՝ որուն ամբողջ կորովը սպառած էր այդ կռուին մէջ, մարած ինկաւ յաղթուած գազանին քով:
Ժամ մը ետքը, երբ փայտահատ Սարգիս և իր կինը տուն վերադարձան, սոսկումով տեսան իրենց Մինասը, որ մեռած գայլին հետ քով քովի պառկած էր պատին տակը:
Նախ կարծեցին թէ Մինաս մեռած է, բայց իրենց խնամքներուն շնորհիւ տղան շուտ մը սթափեցաւ և հարցուց.
-Գայլը չկերաւ իմ պզտիկ քոյրս, անանկ չէ՞:
Ծնողները փառք տուին Աստուծոյ, և գորոով գրկեցին իրենց քաջասիրտ ու անձնուէր զաւակը:

«Աղբիւր՝Ընթերցարան-1933»

ՔՐԻՍՏՈՍ ԾՆԱՒ ԵՒ ՅԱՅՏՆԵՑԱՒ

ՓՐԿՉԻՆ ԾՆՈՒՆԴԸ

ՓՐԿՉԻՆ ԾՆՈՒՆԴԸ

Դեկտեմբեր 24, 1818, Ճոզէֆ քահանայ Մոհր, Ալպեան գիւղի մը մէջ՝ Յիսուսի Ծննդեան պատմութիւնը կը կարդար: Մէկը դուռը կը զարնէր. կին մըն էր. եկած էր լուր տալու որ գիւղին մէջ մանչ մը ծնած էր եւ կը խնդրէր որ քահանան գար եւ աղօթք մը ընէր: Հետեւելով կնկան, քահանան գնաց աղօթեց եւ տուն վերադարձաւ: Խորհուրդներու մէջ էր:

Ծնունդի ատեններ, մանչ մը ծնած էր: Ամէն կողմ լուռ էր ու խաղաղ: Եկեղեցիին երգեհոնը կոտրած էր եւ Ծննդեան պաշտամունքը, պարզ ըլլալու էր: Սուրբ Հոգիէն ներշնչուած, գրեց Գերմաներէնով, Լուռ Գիշեր, Սուրբ Գիշեր, երգը: Կերպով մը, դպրոցի դասատու եկեղեցիին երգեհոնահար, Ֆրանց Կրուպըրին յանձնեց, ըսելով «Հաճիս, վաղուան համար, այս բառերը եղանակէ եւ երգենք, Ծնունդի պաշտամունքին, այս կիթառով:

Երգը երգուեցաւ, ժողովուրդը շատ սիրեց: Ամէն Ծնունդին կ՛երգուի եւ շատ լեզուներու թարգմանուած է:

ՓՐԿՉԻՆ ԾՆՈՒՆԴԸ

Լուռ գիշեր, սուրբ գիշեր,

Ծով ու ցամաք, քնով են խաղաղ,

Մեղմ կը փայլի աստղը Բեթլէհրմի,

Եւ հեռուէն շատ աչքեր կը գրաւէ,

Հոն ուր փրկիչը ծնաւ:

Լուռ գիշեր, սուրբ գիշեր,

Երգ մը ահա, հովտին վրայ

Հրեշտակներուն անթիւ խումբը կ՛երգէ

Երգ որ ցնծման, աւետիս կը բերէ:

«Տէրը փրկիչը եկաւ»:

Լուռ գիշեր, սուրբ գիշեր,

Ով դու երկիր, ա՛լ արթնցիր,

Քու օրհնութիւնդ, արդ վեր, թող ելլէ

«Փառք Աստուծոյ, ի բարձունըս» երգէ:

♥ ♥ ♥ ♥

«Եւ իսկոյն, այն հրեշտակին հետ, երկնային զօրքերու, բազմութիւն մը եղաւ, որոնք զԱստուած կ՛օրհնէին ու կ,ըսէին: Երկինքի բարձրութեան մէջ Աստուծոյ փառք ու երկրի վրայ խաաղութիւն, մարդոց մէջ հաճութիւն»:

Ղուկաս 2. 13-14

Լիտիա Տէր Եղիաեան

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՈՒՐԲ ԾՆՈՒՆԴ

ՅԻՍՆԱԿԱՑ ՊԱՀՔԻ ԵՒ

ՍՈՒՐԲ ԾՆՆԴԵԱՆ

ԱՒԱՆԴՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

Ս.Ծնունդի պատրաստութիւնները կը սկսին ծնունդէն յիսուն օրեր առաջ. Յիսնակեաց պահքով: Առաջին, չորրորդ եւ հինգերորդ շաբաթները, պահքի շաբաթներ են, աշխարհականներու համար. Պահքին նպատակը Աստուածային ներկայութիւնը մեր մէջ հաստատելն է: Յիսնակի շրջանին, կիրակմուտքի եօթը օրերուն ընթացքին մէյմէկ ծիրանագոյն մոմեր կը վառուին «Խորհուրդ Մեծ եւ Սքանչելի» շարականին երգեցողութեամբ:

«Խորհուրդ մեծ եւ սքանչելի որ յայսմ աւուր յայտնեցաւ. Հովիւք երգեն ընդ հրեշտակս տան աւետիս աշխարհի:

Ծնաւ նոր արքայ ի Բեթղեհեմ քաղաքի. Որդիք մարդկան օրհնեցէք, զի վասն մեր մարմնացաւ: Անբաւելին երկնի եւ երկրի ի խանձարուրս պատեցաւ. Ոչ մեկնելով ի Հօրէ ի սուրբ այրին բազմացաւ:»

Յիսնակի շաբաթներու ընթացքին տօնածառ կը զարդարուի տուներուն մէջ, աղօթքներով եւ զԱստուած փառաբանող շարականներով: Տօնածառը որ ընդհանրապէս եղեւնի ծառն է, իր կանաչ գոյնով, խորհրդանիշն է մարդոց յաւիտենական յոյսին. Ծառին գագաթը զետեղուած աստղը երկնային խոստումն է, որ Աստուած խոստացած է Փրկչին աշխարհի համար, իր այդ խոստումին իրականացման նշանն է. Մոմը որ կը վառի ծառին վրայ, կը խորհրդանշէ Խաչը, որ աշխարհին լոյսն է. Երբ կը նայինք այդ մեծ լոյսին կը յիշենք, Յիսուս Քրիստոսը, որ իջած է աշխարհ, իր լոյսով:

Ծաղկեպսակը որ կը տեղաւորենք տօնածառին վրայ, կը խորհրդանշէ սիրոյ իսկական բնոյթը: Ճշմարիտ սէրը երբեք չի դադրիր, ինչպէս Աստուծոյ սէրը որ ո՛չ սկիզբ ունի ո՛չ ալ վերջ:

Կաղանդ պապիկը խորհրդանիշն է մեծահոգութեան եւ բարութեան որ մենք կը զգանք ամբողջ դեկտեմբեր ամսուան ընթացքին:

Փշարմաւի տերեւները խորհրդանիշն են անմահութեան. նման են այն փշեպսակին որ կրած է մեր Փրկիչը, կարմիր փշարմաւը Անոր արյան խորհրդանիշն է:

Շաքարէ ձեռնափայտը որ կը զետեղենք տօնածառի ճիւղերուն վրայ, կը նշանակէ հովիւին ձեռնափայտը, որուն հետ ան ետ կը վերադարձնէ մոլորուած ոչխարները:

Հրեշտակը որ կը զարդարէ տօնածառը, կը ներկայացնէ Աստուծոյ որդիին ծնունդը հայտարարող հրեշտակները որ երգեցին. «Փա՛ռք Աստուծոյ, աշխարհին խաղաղութիւն եւ բարիք մարդկանց»:

Տօնածառին վրայի զանգակը նշանն է Աստուծոյ ուղեցոյցին, եւ այն զանգակի ղօղանջին որուն շնորհիւ կորսուած գառնուկները ետ եկան, . Ան կը խորհրդանշէ առաջնորդութիւնը ու վերադարձը: Յիշեցնելով մեզի թէ, բոլորս ալ Աստուծոյ համար թանկագին ենք:

Յիսնակի վերջին շաբաթը անուշապուր «քաղցրապուր» կը պատրաստուի, որուն աւանդական սովորութիւնը մեզի հասած է դարերէ առաջ:

Մեր նախահայրերը երբ տակաւին բնական երեւոյթներու պատճառները չէին կրնար բացատրել, «ինչո՞ւ կ՛անձրեւէ, ինչպէ՞ս գետնէն ջուր կը բղխի, ինչպէ՞ս ծիլը կը ծաղկի, ծառը կը մեծնայ ու քաղցրահամ պտուղներ կուտայ...» հետեւաբար կը խորհէին թէ, այս բոլորին մէջ գերբնական մէյմէկ էակ կ՛ապրի, այսինքն ամենուն մէջ աստուած մը գոյութիւն ունի: Այս աստուածները պաշտելու համար կուռքեր շինած էին եւ իրենց զոհաբերութեան մասնաւոր օրերուն այդ կուռքերուն զոհեր կը մատուցանէին. Անոնց շնորհակալութիւն յայտնելու համար: Այդ աստուածներէն մէկն էր Վանատուր կոչուածը, որ Ամանորի, պտղաբերութեան, եւ արդիւնաբերութեան աստուածն էր:

Վանատուրի յատուկ զոհաբերութեան օրը կը զուգադիպէր տարուան առաջին ամսուան, Նաւասարդի առաջին օրուան. Նաւասարդը մեր այսօրուան օգոստոսին կը համապատասխանէ: Տօնի այդ օրը ժողովուրդը Բագաւան գիւղը կը հաւաքուէր, գետին եզերքը, դաշտին վրայ, վրաններ կը լարէին, անթիւ ուխտաւորներ կուգային փառաբանելու, ծաղիկներ նուիրելու Ամանորի աստուածին որ իրենց առատ հունձք եւ բարիքներ պարգեւէ: Կը պարէին, իրարու վրայ ջուր կը սրսկէին, աղաւնիներ կը թռցնէին, փողեր կը հնչեցնէին ու որսի կ՛երթային:

Ժողովուրդը այդ օրը հետը կը բերէր իր հունձքէն Վանատուրին համար զատած բաժինը, որմէ քուրմերուն ալ կը նուիրէին, իսկ իրենք, տեղւոյն վրայ, հողի այլազան բերքերէն անուշապուր կը պատրաստէին: Աւանդական այս սովորութիւնը յարգելու համար, մենք ալ նոր տարիի առթիւ կը պատրաստենք այս տօնական քաղցրեղէնը:

Ըստ աւանդութեան՝ անուշապուրը պատրաստելէ գիշեր մը առաջ, ցորենը կը խաշեն եւ սանը սենեակին մէջտեղը տեղաւորելով վրան մաքուր ճերմակ լաթով մը կը ծածկեն ու կափարիչը կը գոցեն. Յետոյ տան անդամներուն, յաջորդ օրուայ հագուելիք զգեստները զգուշութեամբ սանին վրայ կը դիզեն:

Առաւօտուն, տունին երեցը, կանչելով բոլոր տան բնակիչները իր քով, կը բաժնէ իրենց հագուստները. Յետոյ խաչակնքելով՝ կը բանայ սանին կափարիչը եւ մէջէն քանի մը ցորենի հատիկ առնելով դրամապնակին մէջ կը տեղաւորէ. ճոխութեամբ ու բարգաւաճութեամբ դիմաւորելու եւ անցնելու համար նոր տարին:

Կաղանդի գիշերը, ժամը ճիշդ տասնըերկուքին, տան բոլոր լոյսերը կը վառեն եւ ծորակները կը բանան որպէսզի առատութիւն հոսի եւ լոյս տեղայ տունէն ներս: Նոր տարիին առաջին վայրկեաններուն տունին հայրը նուռ մը կը պայթեցնէ դրան սեմին, որուն հատիկները նոյնպէս ճոխութիւն ու առատութիւն կը պարգեւէն ընտանիքին:

* «Հայկական աւանդութիւն մը կ՛ըսէ թէ, պահ մը դադար կայ անհետացող տարուան յետին պահուն եւ սկսող տարուան առաջին վայրկեաններուն միչեւ: Այդ դադարին ատեն երկինքի դուռները կը բացուին եւ առատութեան հեղեղ մը կը տեղայ մեր մոլորակին վրայ:

Բոլոր աղերսանքները կ՛ընդունուին եւ եթէ մէկը սափորը տանի դնէ աղբիւրին տակ, ոսկիներով կը լեցուի»:

Ճրագալոյսի գիշերը, այսինքն 5 յունուարին, մայրամուտին, եօթը ծիրանագոյն մոմերը միասին կը վառին, ընտանիքը կը հաւաքուի տօնասեղանին շուրջ: Յաջորդ առաւօտ, եկեղեցի երթալով, Սուրբ Ծննդեան եւ Աստուածայայտնութեան պատարագին կը մասնակցին. Քանի որ Յիսուս Քրիստոս ծնունդէն ճիշդ երեսուն տարի յետոյ, նոյն օրը մկրտուած է, Յորդանան գետը, Սուրբ Ծննդեան պատարագէն վերջ կը կատարուի ջրօրհնենքի արարողութիւնը: Ջուրը կ՛օրհնուի, սուրբ Խաչով, սուրբ Աւետարանով եւ սրբալոյս Միւռոնով. Յետոյ ժողովուրդին կը բաժնուի:

Սուրբ պատարագի ընթացքին եւ յաջորդ ութ օրերուն, ողջոյն կը փոխանակուի. Ըսելով՝

«Քրիստոս Ծնաւ եւ Յայտնեցաւ- Օրհնեալ է Ծնունդը Քրիստոսի»

 *Մինաս Չերազ«Քաղեց եւ պատրաստեց՝ ՍԻԼՄԱՐԺԱՆ»